Ο ρόλος των τρανς λιπαρών οξέων στην υγεία του ανθρώπου

Σύνταξη :

Κοκκίνου Μαρία

Διαιτολόγος – Διατροφολόγος

Προϊσταμένη τμήματος Διατροφής Ιατρικού Διαβαλκανικού Κέντρου

Μέλος της επιστημονικής ομάδας «MediΔιατροφή»

Μέλος του Ινστιτούτου Διατροφικών Μελετών και Ερευνών

Το λίπος επηρεάζει σημαντικά και ποικιλοτρόπως τον οργανισμό. Αποτελεί ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα θρεπτικά συστατικά και χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στη χρήση και την κατανάλωσή του. Τελευταία, πολύς λόγος γίνεται για τα τρανς λιπαρά οξέα διότι έρευνες αποδεικνύουν ότι η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων έχει  επιβλαβή επίδραση στον οργανισμό.

Τα τρανς λιπαρά οξέα  στα τρόφιμα προέρχονται από τρεις κύριες πηγές:

• βακτηριακός μετασχηματισμός των ακόρεστων λιπαρών οξέων στη μεγάλη κοιλία των μηρυκαστικών, όπως οι αγελάδες και τα πρόβατα (περνώντας στο λίπος, το κρέας και το γάλα τους),
• βιομηχανική υδρογόνωση ή σκλήρυνση των ελαίων για τη δημιουργία λιπαρών υλών για επάλειψη και για ψήσιμο,
• θέρμανση και τηγάνισμα των ελαίων σε υψηλές θερμοκρασίες.

Τα τρανς λιπαρά οξέα  υπάρχουν στο λίπος του βοδινού, του αρνιού και του προβάτου, καθώς και στα προϊόντα που προέρχονται από το κρέας και το γάλα των ζώων αυτών, σε κάποιες μαργαρίνες, τηγανόλαδα (υδρογονωμένα φυτικά λάδια), μερικά αρτοσκευάσματα, (κράκερς, πίτες,  κέικ, μπισκότα) και στα τηγανιτά φαγητά. Επομένως τα τρανς λιπαρά οξέα μπορεί να βρίσκονται στα περισσότερα επεξεργασμένα τρόφιμα, από γλυκά και μπισκότα μέχρι έτοιμα μαγειρεμένα φαγητά.

Προς το παρών δεν έχει αποδειχθεί εάν υπάρχουν διαφορετικές επιδράσεις των τρανς λιπαρών οξέων στην υγεία ανάλογα με την πηγή από την οποία προέρχονται. Δεν είναι δηλαδή ακόμη εφικτό να  διαχωρίσουμε εάν η  κατανάλωση τρανς λιπαρών οξέων από γαλακτοκομικά προϊόντα ή βοδινό λίπος έχει διαφορετική επίδραση στον οργανισμό από αυτά που καταναλώνονται μέσω κάποιων μαργαρινών.

Τα τρανς λιπαρά οξέα δεν έχουν θρεπτική αξία, αυξάνουν τα επίπεδα της LDL (ή “κακής”) χοληστερόλης στο αίμα ,οδηγούν σε μείωση της HDL (ή “καλής”) χοληστερόλης στο αίμα, οδηγούν επίσης σε αύξηση των τριγλυκεριδίων στο αίμα, παράγοντες που σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο για στεφανιαία νόσο. Έχουν επίσης ενοχοποιηθεί για την αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης και άλλων νοσημάτων όπως είναι ο διαβήτης , ορισμένα είδη καρκίνου και η αρτηριακή πίεση αλλά οι απόψεις είναι αντιφατικές και οι μελέτες δεν δίνουν αδιάσειστα στοιχεία για αυτές τις συσχετίσεις. Επομένως χρειάζεται περαιτέρω μελέτη πάνω σε αυτό τον τομέα.

Συνδυάζοντας αυτά τα στοιχεία με αναφορές που δείχνουν ότι τα τρανς λιπαρά οξέα μπορούν και να προωθήσουν την απώλεια μυϊκής μάζας ή και να αυξήσουν τις πιθανότητες εμφάνισης και άλλων νοσημάτων (ηπατική δυσλειτουργία, υπογονιμότητα, παχυσαρκία, κ.α. ), δεν είναι τυχαίο που η επιστημονική κοινότητα συνιστά δραστική μείωση κατανάλωσης προϊόντων που περιέχουν υδρογονωμένα ή μερικώς υδρογονωμένα λιπαρά οξέα. Σήμερα, ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός βιομηχανιών τροφίμων, εταιριών επεξεργασίας τροφίμων, εστιατορίων κ.α. έχουν ολοκληρώσει ή σκέφτονται να πραγματοποιήσουν εθελοντικά, καταγραφή στην διατροφική ετικέτα ή σημαντική μείωση της περιεκτικότητας του τροφίμου σε τρανς λιπαρά οξέα.   Πρόσφατες διατροφικές μελέτες υποδεικνύουν ότι η πρόσληψη τρανς λιπαρών οξέων στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης μειώνεται, εξαιτίας της αυξημένης δημοτικότητας των χαμηλών σε λιπαρά γαλακτοκομικών προϊόντων και της αναδιαμόρφωσης των λιπαρών ουσιών για επάλειψη και των λιπών αρτοποιίας-ζαχαροπλαστικής, ώστε να μειωθεί η περιεκτικότητά τους σε τρανς λιπαρά οξέα Το ερώτημα είναι ποια ουσία θα τα  αντικαταστήσει.

Η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA) έκανε μια αναφορά για να διευκρινιστεί ο ρόλος των τρανς λιπαρών οξέων στην υγεία του ανθρώπου μετά από αίτηση της  Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η αναφορά της EFSA δημοσιεύτηκε τον Αύγουστο του 2004 και επισημαίνει ότι τα τρανς λιπαρά οξέα αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου και για αυτόν τον λόγο η πρόσληψη τους από όλες τις πηγές θα πρέπει να παραμένει χαμηλή. Η απομάκρυνση ή μείωση των τρανς λιπών από πολλά προϊόντα θα πρέπει να συνεχιστεί και θα πρέπει να αντικατασταθούν από σις-ακόρεστα λίπη παρά από κορεσμένα λίπη, όπου αυτό είναι δυνατόν.

Σύμφωνα με αρχές τις δημόσιας υγείας η κατανάλωση των τρανς λιπαρών οξέων δεν θα πρέπει να  ξεπερνά το 1% των συνολικών προσλαμβανόμενων θερμίδων. Για να αποφύγουμε την κατανάλωση τρανς λιπαρών οξέων καλό θα ήταν:

Να μειώσουμε την κατανάλωση προϊόντων των οποίων η διατροφική ετικέτα αναφέρει ότι περιέχουν υδρογονωμένα ή μερικώς υδρογονωμένα λιπαρά

Να αυξήσουμε την κατανάλωση φρούτων και λαχανικών

Να χρησιμοποιούμε γαλακτοκομικά προϊόντα με χαμηλά λιπαρά

Να μειώσουμε την κατανάλωση έτοιμων γευμάτων τύπου fast food

Να αποφύγουμε τη συχνή χρήση βουτύρων και μαργαρινών και να προτιμήσουμε μη υδρογονωμένα φυτικά λάδια (π.χ. ελαιόλαδο)

Να μειώσουμε την κατανάλωση πολλών έτοιμων αρτοσκευασμάτων (π.χ. κρουασάν, ντόνατς, μπισκότα, κ.α.)

Να καταναλώνουμε άπαχα κρέατα και πουλερικά χωρίς πέτσα