Διατροφή και Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου ΙΙ (μη ινσουλινοεξαρτώμενος)

Πηγή : dreamstime.com

Συντάκτης :

Ιωάννης Σουπιός

Κλινικός Διαιτολόγος - Διατροφολόγος

Επιστημονικός διευθυντής MediDiatrofi.gr

Ορισμένες φυσιολογικές ή παθολογικές καταστάσεις, όπως παχυσαρκία, κύηση κίρρωση του ήπατος, στρές, λοιμώδη νοσήματα κ.α., συνοδεύονται από αυξημένες απαιτήσεις ινσουλίνης και επομένως επιβαρύνουν μία γενετικά καθορισμένη προδιάθεση για την εμφάνιση του διαβήτη. Σχετικά με την παχυσαρκία, η οποία σήμερα αποτελεί μείζον παθολογικό πρόβλημα στις ανεπτυγμένες χώρες, και το σπουδαιότερο επιβαρυντικό παράγοντα για εμφάνιση διαβήτη, διατυπώθηκε ότι η παγκρεατική ανεπάρκεια είναι συνέπεια της αυξημένης ζήτησης ινσουλίνης του παχύσαρκου, και αυτή η παγκρεατική ανεπάρκεια έχει άμεση σχέση με την υπερφαγία που παρατηρείται στα άτομα αυτά. Επιχείρημα της άποψης αυτής είναι η ρύθμιση της δίαιτας και μόνο, μπορεί να επαναφέρει η συγκέντρωση της γλυκόζης στα φυσιολογικά.

Ο Σακχαρώδης Διαβήτης χαρακτηρίζεται από παθολογικά υψηλές συγκεντρώσεις γλυκόζης στο αίμα. Υπάρχουν δύο βασικές μορφές αυτού : ο Τύπος Ι (ινσουλινοεξαρτώμενος) σε ασθενείς με βάρος φυσιολογικό ή σχεδόν φυσιολογικό που εύκολα γίνονται κετωτικοί και ο Τύπος ΙΙ (μη ινσουλινοεξαρτώμενος), κατά τον οποίο οι ασθενείς είναι συχνά παχύσαρκοι. 

Είναι γεγονός ότι η απώλεια βάρους σε άτομα με αυξημένο σάκχαρο βελτιώνει την ικανότητα του παγκρέατος για παραγωγή ινσουλίνης ή την ευαισθησία των ιστών τους σε αυτήν, επομένως πετυχαίνουν καλύτερη ρύθμιση του σακχάρου τους.

Βασική προϋπόθεση για να κάνει ένα διαβητικός δίαιτα είναι να καταλάβει και ο ίδιος ότι αυτή η απώλεια βάρους θα το βοηθήσει στην υγεία του και στη ρύθμιση του σακχάρου του, αλλά ταυτόχρονα να  καταλάβει και ότι  « δίαιτα » δεν σημαίνει « στέρηση », και όταν λέμε «στέρηση» εννοούμε όχι μόνο τη στέρηση από το φαγητό, αλλά και της επαφής του από το φιλικό και κοινωνικό περιβάλλον.

Κάποιες δεκαετίες παλαιότερα, η αντιμετώπιση ενός ανθρώπου που εμφάνιζε αυξημένο σάκχαρο ήταν αρκετά πιεστική εφόσον η γνώσεις αλλά και τα πειραματικά δεδομένα γύρω από την ασθένεια αυτή ήταν πολύ λίγα. Η διαιτολογική αγωγή που συστηνόταν σε έναν ασθενή, είχε σαν βασικούς άξονες τον περιορισμό των υδατανθράκων που κατανάλωνε, και προκειμένου για τη κάλυψη των ενεργειακών αναγκών αυτού αυξανόταν το ποσό των λιπών και του λευκώματος. Άμεσο αποτέλεσμα  αυτής της αγωγής ήταν η εμφάνιση αθηροσκλήρυνσης, στη οποία τα άτομα με διαβήτη είναι ούτως ή άλλως επιρρεπή. Η διαφοροποίηση της διαβητικής δίαιτας, μέσα από το πέρασμα του χρόνου, οφείλεται σαφώς στη συνεχή έρευνα και τα αποτελέσματα της.

Σήμερα η διατροφή αποτελεί μία βασική παράμετρο για την αντιμετώπιση του Σακχαρώδους Διαβήτη. Βασικός στόχος της Διατροφής είναι η Κάλυψη των εξατομικευμένα διατροφικών αναγκών κάθε ασθενή, η Διατήρηση Ιδεώδους Βάρους του, η Επίτευξη Ευγλυκαιμικής Κατάστασης και η διατήρηση του επιπέδου των λιπιδίων στο αίμα σε λογικά επίπεδα.

Στο σημερινό μας άρθρο θα ασχοληθούμε με το Σακχαρώδη Διαβήτη Τύπου ΙΙ.

Η  “American Diabetes Association” (“ADA”) έχει προβεί σε μία σειρά συστάσεων για ασθενείς που πάσχουν από Σακχαρώδη Διαβήτη, οι οποίες φαίνονται παρακάτω :

Γενικές Συστάσεις  για ασθενείς που πάσχουν από Σακχαρώδη Διαβήτη Τύπου ΙΙ

ü Περιορισμός της πρόσληψης θερμίδων

ü Κατανάλωση τακτικών & καλά ισορροπημένων γευμάτων

ü Αυξημένη άσκηση

ü Περιορισμός του λίπους

ü Περιορισμός της Χοληστερόλης

ü Αύξηση της κατανάλωσης Φυτικών Ινών

ü Αποφυγή δίαιτας που δεν είναι θρεπτικά ισορροπημένη

ü Μείωση της πρόσληψης του άλατος

ü Μείωση της κατανάλωσης οινοπνεύματος

ü Διατήρηση του επιθυμητού σωματικού βάρους 

Ειδικότερα οι βασικές αρχές που πρέπει να τηρούνται για την διαμόρφωση του διαιτολογίου ενός ασθενούς που πάσχει απο Σακχαρώδη Διαβήτη είναι :

·         Η κάλυψη των ενεργειακών απαιτήσεων

Οι ενεργειακές απαιτήσεις είναι σύμφωνες με τις ενεργειακές απαιτήσεις ενός ανθρώπου με μή παθολογικό πρόβλημα, δηλαδή η κατανομή των θερμίδων γίνεται σε ποσοστό 50 – 55% από Υδατάνθρακες (ρύζι, μακαρόνια, πατάτες, ψωμι, κ.λ.π), 12 – 20% από Πρωτεϊνες (κρέας, ψάρι, γάλα, τυρί, γιαούρτι κ.λ.π)  και ένα ποσοστό 20 – 30% από Λίπος (λάδια, ξηροί καρποί κ.λ.π). Προσοχή πρέπει να δοθεί στα παιδιά όπου οι απαιτήσεις σε πρωτεϊνες είναι πιο αυξημένες λόγω της ανάπτυξης αυτών. Σε καμία περίπτωση όμως το ποσοστό των πρωτεϊνών δεν πρέπει να ξεπεράσει το ποσοστό του 20% των συνολικών θερμίδων του διαιτολογίου. Οι ανάγκες σε ενέργεια υπολογίζονται απο το Β.Μ (Harris – Benedict) και την φυσική δραστηριότητα.

·         Η κάλυψη των εξατομικευμένων αναγκών

Εκτός του θέματος της ηλικίας, όπου οι πρωτεϊνικές ανάγκες μεταβάλλονται, υπάρχουν και κάποιες άλλες καταστάσεις όπου το διαβητικό άτομο χρειάζεται ιδιαίτερη μεταχείριση, δηλαδή, σε κατάσταση εγκυμοσύνης, θηλασμού, εγκαύματος ή κάποιου άλλου παθολογικού προβλήματος, σε περίπτωση που το άτομο αθλήτε ή έχει κάποιο ιδιαίτερο τρόπο ζωής. Σε αυτήν τη περίπτωση το διαιτολόγιο συντάσσεται μετά από τον υπολογισμό όλων των παραπάνω παραμέτρων.

·         Διατήρηση Ευγλυκαιμικής κατάστασης σε όλη την διάρκεια της ημέρας

Για την διατήρηση της ευγλυκαιμικής κατάστασης πρέπει να γίνεται ένας έλεγχος των προσλαμβανομένων θερμίδων, αυτός ο έλεγχος δεν κατευθύνεται τόσο στη ποσότητα των προσλαμβανόμενων υδατανθράκων  αλλά στη ποιοτική διαφοροποίηση αυτών, στην κατανομή της πρόσληψης τους και σε γενικότερες διατροφικές επιλογές που είναι δυνατόν να τροποποιούν την μεταγευματική καμπύλη. Βασικό κριτήριο για την επιλογή υδατανθρακούχων τροφών είναι, ο χαμηλός γλυκαιμικός δείκτης. Γλυκαιμικός Δείκτης καλείται η ποσοστιαία αντίδραση που προκαλεί η θρεπτική ουσία στην γλυκόζη του αίματος δύο ώρες μετά την απορρόφηση της, σε σχέση με την αντίστοιχη αντίδραση που προκαλεί η ισοδύναμη ποσότητα γλυκόζης (γλυκαιμικός δείκτης =100). Με άλλα λόγια είναι ο ρυθμός που το σάκχαρο του αίματος αυξάνεται και μειώνεται μετά την κατανάλωση μίας συγκεκριμένης τροφής.

Όσο χαμηλότερο γλυκαιμικό δείκτη έχει μία τροφή τόσο καλύτερα αφομοιώνεται προκαλώντας ήπια έκκριση ινσουλίνης και προστατεύοντας από απότομες μεταπτώσεις του σακχάρου στο αίμα. Η ήπια έκκριση ινσουλίνης δίνει στον οργανισμό την δυνατότητα για μεγαλύτερη λιπόλυση και καύση λιπαρών οξέων, και προστασία του γλυκογόνου.

Ο γλυκαιμικός δείκτης ορισμένων τροφών φαίνεται στον παρακάτω πίνακα

ΓΛΥΚΑΙΜΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΚΑΙ ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΕΣ ΣΤΑ 100 ΓΡΑΜ.
ΤΡΟΦΗ	ΓΛΥΚΑΙΜΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ	ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΕΣ
Μαλτόζη	100+
Γλυκόζη	100	100
Πατάτες Ψητές	90 – 100	13
Καρότα	92	10
Κόρν - Φλεϊκς	80 – 90
Μέλι	87	22
Weetabix	70 – 80
Ρύζι Άσπρο	70 – 80
Μαύρο Ψωμί	72	49
Muesli	60 – 70
Ρύζι Μαύρο	60 – 70
Μπισκότα Digestive	60 – 70
Άσπρο Ψωμί	69	55
Μήλο	65	14
Σταφίδες	64	77
Μπανάνες	62	22
Ζάχαρη	59	100
Ζυμαρικά	59	51
Καλαμπόκι	59	19
Αρακάς	51	12
Γλυκοπατάτες	51	20
Κουάκερ	49	10
Ψωμί Σίκαλης	42	45
Πορτοκάλια	40	12
Ντομάτες	38	13
Ψάρι – Κρέας – Ασπράδι	38	0
Γιαούρτι 5%	36	5
Αχλάδια	34	14
Γάλα πλήρες	34	5
Γάλα αποβουτυρωμένο	32	5
Φακές	29	19
Φασόλια	29	21
Γκρέϊπ φρούτ	26	4
Δαμάσκηνα	25	19
Κεράσια	23	6
Φρουκτόζη	20	100
Φασόλια Σόγιας	15	11

Προτιμώνται οι σύνθετοι υδατάνθρακες (αμυλούχες τροφές) έναντι των μόνο- και δισακχαριτών. Έτσι με αυτό τον τρόπο αποφεύγεται η γρήγορη απορρόφηση των τελευταίων που οδηγεί σε απότομες αυξήσεις της γλυκόζης στο αίμα. Η πρόσληψη ζάχαρης, εφόσον αυτή δεν υπερβαίνει το 5% του συνόλου των ημερήσιων υδατανθράκων  δεν αποκλείεται. (Βοηθά στην ελεύθερη αντίληψη του διαβητικού για τη δίαιτα του, ότι τίποτα δεν απαγορεύεται)

                Είναι φανερό λοιπόν πώς μόνο οι τιμές της γλυκόζης ή η γνώση του περιεχομένου σε υδατάνθρακες μίας τροφής δεν είναι ικανοποιητικά εφόδια για ένα άτομο με διαβήτη, αλλά και το διαιτολόγο, ο οποίος είναι υπεύθυνος για την εκπαίδευση και τη σύνταξη του διαιτολογίου του. Με το γλυκαιμικό δείκτη, όταν συντάσσουμε και παρασκευάζουμε τα γεύματα είναι ευκολότερο να ελεγχθούν τα επίπεδα του σακχάρου στο αίμα. Επίσης είναι χρήσιμος γιατί μπορεί να κάνει τη διατροφή του διαβητικού πιο ποικίλη και λιγότερο επιζήμια για τη ρύθμιση ου διαβήτη και επίσης μετά από έρευνες έχει βρεθεί ότι η κατανάλωση τροφών με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη είχε ως αποτέλεσμα τη βελτίωση των επιπέδων της LDL. 

Η κατανομή της τροφής σε συχνότερα μικρά γεύματα και η συνεπής τήρηση τους είναι βασικό ώστε να μην υπάρχουν αυξομειώσεις της γλυκόζης του αίματος.

Επίσης η αυξημένη πρόσληψη φυτικών ινών ( ~ 30γρ.) επιβραδύνει την απορρόφηση των υδατανθράκων με αποτέλεσμα να περιορίζονται οι μεταγευματικές υπογλυκαιμίες. Ιδιαίτερα ευνοϊκή είναι η χρήση διαλυτών φυτικών ινών (φασόλια, φακές, αρακάς, βρώμη, μήλο, πορτοκάλι). Παρόλα αυτά όμως καλό είναι να γίνεται και κατανάλωση αδιάλυτων φυτικών ινών (ψωμί ολικής άλεσης, δημητριακά ολικής άλεσης, μαύρο ρύζι, μπισκότα και φρυγανιές ολικής άλεσης).

Η κατανάλωση οινοπνεύματος πρέπει να συνυπολογίζεται από πλευράς θερμίδων, και επίσης είναι σκόπιμο σε διαβητικούς ασθενείς να μην ενθαρρύνεται η κατανάλωση αυτού, λόγω του αυξημένου κινδύνου πρόκλησης υπογλυκαιμίας, και ιδιαίτερα σε αυτούς που παίρνουν ινσουλίνη ή υπογλυκαιμικά φάρμακα. Επιτρέπονται 1 – 2 ισοδύναμα αλκοόλ, μία φορά την εβδομάδα ( όπου 1 ισοδύναμο : ~ 150ml κρασί, ~ 300ml μπύρα, ~ 50ml ποτού απόσταξης). Επίσης καλό είναι να γίνεται η κατανάλωση του αλκοόλ με φαγητό, αλλά απαγορεύεται αυστηρά σε άτομα που πάσχουν από υπερτριγλυκεριδαιμία, παγκρεατίτιδα, γαστρίτιδα, νεφρικά ή καρδιακά προβλήματα.

·         Πρέπει να γίνεται έλεγχος των λιπιδίων

Πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στον έλεγχο των λιπιδίων γιατί η υπερλιπιδαιμία είναι φαινόμενο κοινό στους ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη. Το λίπος πρέπει να αποτελεί  λιγότερο από 30% της ενέργειας, εκ των οποίων, λιγότερο από 10% πρέπει να είναι κορεσμένα λιπαρά οξέα (βρίσκονται στα ζωϊκής προελεύσεως τρόφιμα, όπως το κρέας, τον κρόκο του αυγού, το πλήρες γάλα, τα γαλακτοκομικά προϊόντα που παρασκευάζονται από πλήρες γάλα και το βούτυρο), 12% μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, 6% πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, ενώ λιγότερο από 2% πρέπει να είναι τα trans λιπαρά οξέα, των οποίων η γενική ονομασία είναι μαργαρίνη ή φυτικό λίπος. Επίσης ένα μεγάλο ποσοστό των διαβητικών ασθενών ιδιαίτερα αυτών που πάσχουν από μη ινσουλινοεξαρτώμενο διαβήτη είναι υπερτασικοί.

Πρέπει να προτιμώνται κυρίως φυτικά έλαια αντί των ζωϊκών προϊόντων (αυγό, κρέας) και επίσης καλό είναι η κατανάλωση προϊόντων με τροποποιημένη περιεκτικότητα σε λιπίδια (Διαιτητικά προϊόντα ή αλλιώς Light).

Ένα από τα βασικότερα προβλήματα στη ρύθμιση του διαβήτη είναι η αντίδραση του διαβητικού σε καταστάσεις χαμηλών ή υψηλών τιμών σακχάρου, και κυρίως των χαμηλών. Συνήθως στη αίσθηση ότι πέφτει το σάκχαρο, είτε από φόβο, είτε από μεγάλη επιθυμία, αισθάνεσαι την ανάγκη να σταθείς μπροστά στο ψυγείο και να φάς ότι βρίσκεται μπροστά σου, μέχρι να αισθανθείς καλύτερα. Το πρόβλημα σε αυτή τη περίπτωση  είναι ότι μπορεί να χρειαστούν περίπου 30 λεπτά για να διορθωθεί η υπογλυκαιμία και να νιώσεις καλύτερα. Σε αυτό το διάστημα η κατανάλωση μπορεί να είναι πολύ περισσότερο από όσο πραγματικά χρειάζεσαι και αυτό να έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση του επιπέδου του σακχάρου σε υψηλές τιμές

Σε περίπτωση υπογλυκαιμίας – γλυκόζη αίματος <70mgr/dL – είτε λόγω αυξημένης άσκησης, είτε λόγο φαγητού, πρέπει να γίνεται κατανάλωση 15γρ υδατανθράκων *,  στη συνέχεια αναμένουμε για 10 – 15 λεπτά, και ελέγχουμε τη γλυκόζη. Σε περίπτωση που η γλυκόζη είναι <80mgr/dL, καταναλώνονται άλλα 15γρ υδατανθράκων.

Ο έλεγχος της γλυκόζης πρέπει να γίνεται τουλάχιστον 4 φορές την ημέρα (πριν από κάθε γεύμα , και πριν από τον ύπνο). Κάθε 1 – 2 ώρες πρέπει να γίνεται κατανάλωση 15γρ. Υδατανθράκων ή κάθε 3 – 4 ώρες, κατανάλωση 50γρ. Υδατανθράκων. Σε περίπτωση που η γλυκόζη του αίματος είναι >240mgr/dL, τότε ίσως δεν χρειάζεται η κατανάλωση όλου του ποσού. Επίσης κάθε ώρα πρέπει να γίνεται κατανάλωση 250 – 350ml υγρών (νερού, τσάϊ κ.λ.π). Το νερό μπορεί να αναμειχθεί με την πηγή υδατανθράκων (π.χ νερό με χυμούς). Τέλος σε περίπτωση εμετού, διάρροιας ή πυρετού, κατανάλωση μικρών ποσοτήτων αλατιού και πιο συχνή κατανάλωση υγρών για αντικατάσταση ηλεκτρολυτών.

ΤΡΟΦΙΜΑ ΠΟΥ ΔΙΝΟΥΝ 15 ΓΡ. ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΩΝ
Ζελέ	½ φλιτζάνι.
Μέλι	1 κ. σούπας
Μήλο χυμός	½ φλιτζάνι.
Πορτοκάλι χυμός	½ φλιτζάνι.
Γάλα 0%	1 φλιτζάνι
Σταφίδες	2 κ. σούπας
Coca – Cola	½ φλιτζάνι.
Ζάχαρη	4 κ. γλυκού
Gatorade	1 φλιτζάνι
Καραμέλες σκληρές	5